1.18. Zawieszenie dzwonów

Dzwon mocuje się do jarzma, które przeważnie stanowi ruchomy element zawieszenia. Takie ruchome jarzmo osadzone jest w stałym siedzisku. W przypadku dzwonów cerkiewnych oraz zegarowych stosuje się nieruchome jarzmo mocowane na sztywno.

Spotyka się zasadniczo dwa rodzaje zawieszenia dzwonów: na jarzmie prostym lub jarzmie łamanym opartym na wale wykorbinowym. Na Wyspach Brytyjskich oraz w Ameryce Północnej i Łacińskiej spotyka się też zawieszenia kołowe. W tym rozwiązaniu dzwon wprawiany jest w ruch obrotowy (nie wahadłowy) wokół osi jarzma, a opadające serce powoduje jego bicie.

Wybór konstrukcji jarzma zależy od masy dzwonu oraz od konstrukcji wieży, w której ma być zawieszony. Dzwony o małej masie, do 0,5 tony, zawiesza się na jarzmie prostym. Dzwony duże, o sporej masie zawiesza się zazwyczaj na jarzmie łamanym. Jarzmo łamane zaleca się także, gdy konstrukcja dzwonnicy jest wiotka. Zawieszenie dzwonów na jarzmie łamanym jest preferowane w Polsce, we Francji, w Hiszpanii, we Włoszech i na Węgrzech, zaś na jarzmie prostym w Niemczech, Czechach, Austrii, na Słowacji i w Szwajcarii.

Dzwony zawieszone na jarzmie prostym mają lepszą akustykę i o około 30% większy zasięg słyszalności od dzwonów zawieszonych na jarzmie łamanym. Jednak praca dzwonu na jarzmie prostym powoduje powstanie czterokrotnie większych sił oddziaływających na konstrukcję wieży. Ponadto wytworzenie siły napędowej do poruszania dzwonu na takim jarzmie wymaga znacznie większej energii niż do uruchomienia dzwonu zawieszonego na jarzmie łamanym. Dla tłumienia drgań przenoszonych na konstrukcję wieży stosuje się wibroizolatory.

Wykonanie jarzma łamanego wymaga dużego doświadczenia, gdyż należy dobrze zaprojektować wysokość osi ułożyskowania. Przebieg osi ułożyskowania jarzma nie może przechodzić przez środek ciężkości dzwonu, gdyż siła grawitacyjna nie spowoduje wahnięcia powrotnego do stanu równowagi. Dobrze zaprojektowana wysokość osi ułożyskowania zawieszenia wpływa na lepszą pracę napędu i jakość dzwonienia. Spotykane jarzma łamane posiadają ułożyskowanie na wysokości nie mniejszej niż jedna trzecia wysokości całkowitej klosza mierzonej od górnej krawędzi korony dzwonu. Źle wykonane jarzmo łamane powoduje w czasie dzwonienia powstawanie sił poziomych przenoszonych na konstrukcję dzwonnicy i jej drgania.

Zawieszenie wahadłowe na jarzmie prostym

Dawne jarzma wykonywano z dębowego drewna i łączono z koroną dzwonu kutymi klamrami i taśmami. Jarzma stalowe rozpowszechniły się w XIX wieku i były początkowo nitowane. W kolejnych okresach stosowano różne rodzaje ułożyskowania ruchomego jarzma. W XIX wieku pojawiły się jarzma z łożyskiem bezpanewkowym, na zębatce i wahadłowe. Obecnie, kiedy jarzma są metalowe, stosuje się typowe łożyska kulkowe.