1.11. Historyczne kształty dzwonów

Na przestrzeni dziejów zmieniały się kształty dzwonów, stosowane materiały i metody wykonywania. Pierwsze dzwony używane w liturgii chrześcijańskiej były wykuwane z blachy. Większe wykonywano z kilku arkuszy blach połączonych nitami. Kształt dawnych dzwonów zbliżony był do walca, stożka czy też beczki.

W IX wieku stosowane są już dzwony odlewane z brązu. Ich kształt nie różnił się zbytnio od kutych. Przypominają kształtem baryłkę, lub zasklepioną z jednej strony elipsoidalną rurę nieco rozszerzoną u dołu. Dzwony kute są nadal wykonywane, a ich liczba zaczyna się zmniejszać dopiero w XI wieku, gdy sztuka odlewnicza się upowszechnia.

Wiek XII przynosi przełom w rzemiośle ludwisarskim. Doświadczenie zdobywane przez wieki przynosi efekty. Ludwisarze mają już wiedzę jak lać dzwony, aby miały ładny kształt i możliwie najlepszy dźwięk. Zaczynają się pojawiać publikacje na ten temat. Benedyktyński mnich i rzemieślnik Teofil z Nadrenii sporządził traktat, w którym zawarł całą dotychczasową wiedzę rzemieślniczą. Efektem postępu jest zmiana kształtu i proporcji odlewanych dzwonów. W początkach XII wieku ich wygląd znacznie odbiega od wcześniejszych dzwonów. Kształt dzwonu jest bardziej wydłużony, jego wysokość całkowita jest znacznie większa od średnicy. U dołu rozszerza się i ma już cechy dzwonu współczesnego. Jest tylko bardziej delikatny i wyglądem przypomina trochę kwiat dzwonka polnego. W XIII wieku jego kształt dalej się przeobraża, staje się coraz mniej smukły, przypomina kwiat tulipana. Pod koniec XIV wieku i przez wiek XV ustala się jego prawie współczesna postać dzwonu. Jego średnica odpowiada wysokości klosza z koroną. Jego przekrój można wpisać w kwadrat. Ewolucję kształtu dzwonów łatwiej prześledzić, gdy porówna się ich smukłość w poszczególnych okresach. Smukłość dzwonu jest to stosunek wysokości klosza dzwonu do największej jego średnicy. Stosunek ten Andrzej Bochniak nazwał wskaźnikiem smukłości. Dla dzwonów romańskich wskaźnik smukłości przekraczał wartość 1,0. Dzwony przedromańskie były bardziej przysadziste, mniej smukłe. Z biegiem czasu wskaźnik smukłości zmieniał swoją wartość, dzwony stawały się coraz szersze. W wieku XV zaczynają się pojawiać dzwony o wskaźniku smukłości zbliżonym do 0,75. Ten standard zaczyna też obowiązywać w następnych wiekach. Ponieważ dźwięk dzwonu zależy od jego proporcji wymiarowych i masy, sposób projektowania był przez ludwisarzy ściśle strzeżoną tajemnicą. Podobnie jak skład chemiczny stopu, sposób przygotowania formy i przebieg odlewania. Dzwony odlewane w tym samym czasie przez różnych ludwisarzy różniły się znacznie proporcjami i wskaźnikiem smukłości.

Wiek XVI, czas renesansu przynosi kolejny postęp w projektowaniu, formowaniu i odlewaniu dzwonów. Powstają dzwony, których kształt nawiązuje do architektury tego okresu. Przykładem może być kształt kopuły kościoła Santa Maria del Fiore we Florencji, czy też kopuła bazyliki św. Piotra w Rzymie. Praktycznie wysokość dzwonu bez korony równa jest średnicy jego podstawy. Kształt tych dzwonów jest kielichowy.

W XVII wieku powstają dzwony barokowe, które charakteryzują się średnicą podstawy większą niż wysokość. Stosunek wysokości dzwonu barokowego do średnicy podstawy kształtował się w przedziale 0,78–0,82.

Od XIX wieku powrócono do kształtu dzwonów gotyckich, których wysokość jest niewiele większa od średnicy podstawy.