Wieże dzwonowe, zwane też dzwonnicami, wznoszono przy kościołach, aby dźwięk zawieszonych w nich dzwonów rozlegał się szeroko po okolicy. Dzwonnica w formie wieży architektonicznie może być wolno stojąca lub może stanowić wyodrębnioną część budynku sakralnego.
Budowę pierwszych dzwonnic kościelnych rozpoczęto we Włoszech w początkach V wieku z inicjatywy św. Paolina z Noli (353–431).
Od tego czasu powstają już regularnie przy budowanych klasztorach i kościołach. Najstarsze zachowane we Włoszech dzwonnice pochodzą z IX wieku. Są to wolno stojące, kilkukondygnacyjne wieże z małymi oknami.
W okresie romańskim wykształcił się typ dzwonnicy murowanej z cegieł, o smukłym kształcie. W wielokondygnacyjnych wieżach z zawieszonymi dzwonami umieszczono dwuczęściowe lub trzyczęściowe okna (biforia i triforia), których zadaniem była poprawa funkcji akustycznych. Spotyka się też cylindryczny typ wieży romańskiej. Wywodzący się z wczesnochrześcijańskiej architektury styl budowy dzwonnic utrzymał się do czasów nowożytnych.
W okresie gotyku, wraz z rozwojem techniki budowniczej i opracowaniem systemu konstrukcyjnego budowli dzwonnice stały się bardziej ażurowe i strzeliste. W końcu XV wieku we Włoszech pojawiły się dzwonnice w formie elementów architektonicznych, wieńczących naroża fasady. Dzwonnice te rozpowszechniły się w architekturze doby renesansu i baroku.
Konstrukcyjnie wyróżnia się dzwonnice słupowo-ramowe oraz dzwonnice wieńcowe, zwykle dwu- lub trójkondygnacyjne. Dzwonnice wieńcowe najczęściej były związane z architekturą cerkiewną. Dzwonnice słupowo-ramowe są niekiedy zakończone najwyżej nadwieszoną kondygnacją, zwaną izbicą.
W bizantyjskiej sztuce sakralnej, a zwłaszcza w klasztorach prawosławnych i unickich wznoszonych na terytorium Rosji, Mołdawii, Wołoszczyzny charakterystyczne są dzwonnice bramne. Dzwonnice te budowano w obronnych obwarowaniach monasterów. Dolna masywna kondygnacja dzwonnicy stanowi bramę wjazdową, ponad którą znajduje się pomieszczenie kultowe, a ponad nim wiesza się dzwony. Dzwony bizantyjskie są zawieszone nieruchomo, a w ruch wprawiane jest serce zwane językiem.
W architekturze świeckiej okresu średniowiecza dzwonnice pełniły funkcje strażnic i były często związane z ratuszem. Podobną rolę strażnic o funkcji obserwacyjno-sygnalizacyjnej w hanzeatyckich miastach portowych spełniały latarnie morskie, posiadające zabudowany dzwon sygnałowo-alarmowy
W Polsce do najokazalszych wolno stojących dzwonnic murowanych należy późnogotycka wieża wzniesiona w 1460 roku z fundacji Jana Długosza przy kościele w Wiślicy. Budowla ma plan kwadratu i posiada cztery kondygnacje. Pierwsze dwie kondygnacje wykonane są z ciosów kamiennych, kolejne wyższe z cegły. Do najstarszych dzwonnic związanych z budowlą sakralną należy wczesnogotycka dzwonnica murowana z XIV wieku przy kościele św. Jakuba w Sandomierzu.
Inny, równie wczesny znany przykład wolno stojącej dzwonnicy drewnianej o konstrukcji słupowej znajduje się w Poniszowicach koło Gliwic. Pochodzi ona z 1520 roku. Najstarsze dzwonnice drewniane związane z kościołem można spotkać w Dębnie koło Nowego Targu (1601 rok) czy w Libuszy koło Biecza (1607 rok). Dopiero w początkach XVIII wieku drewniana dzwonnica została połączona z bryłą kościoła. Wieżo-dzwonnica przybrała postać czworobocznego ostrosłupa. Współcześnie coraz częściej spotyka się dzwonnice typu otwartego. Przykładem takiej budowli jest nowa dzwonnica w sanktuarium w Kamieniu Śląskim.
Wielkość i masa dzwonu do zawieszenia zależy od stanu technicznego i wykonania dzwonnicy. Pod wpływem ruchu masy dzwonu powstają drgania, które przenoszą się na konstrukcję dzwonnicy. Uszkodzenia dzwonnic mogą być spowodowane przez rezonanse, powstające z nakładania się częstotliwości bicia dzwonu na częstotliwość własną wieży. W skrajnych przypadkach wieża może ulegać drganiom o kilkumilimetrowej amplitudzie.
Odbierane przez słuchaczy subiektywne wrażenia dźwiękowe bijącego dzwonu zależą też od czynników zewnętrznych. Ważna jest wysokość zawieszenia dzwonu w odniesieniu do podłoża. Duży wpływ na akustykę posiada dzwonnica i układ przestrzenny okolicy oraz pogoda. Temperatura i wilgotność powietrza wpływają nie tylko na dźwięk dzwonu, ale też na zasięg słyszenia.
Wieże kościelne i dzwonnice stały się ulubionym miejscem budowy gniazd niektórych ptaków i nietoperzy. Najczęściej spotykane są gniazda kawek, pustułek, jerzyków, pliszek, sów i nietoperzy.
Źródło: Stefan Gierlotka, DZWONY. Historia, technika ich wykonywania i napędy.
Na górze strony: dzwonnica przy kościele Rozesłania Apostołów w Gruszowie
Nowe komentarze