3.3. CJG. Dzwony Sanktuarium w funkcji carillonu

Na częstochowskim instrumencie można również koncertować. W tym celu wyposażono go w stół do gry złożony z klawiatury i pedału. Elementy te połączone są za pomocą układu cięgien z dodatkowymi młotami wewnętrznymi (sercami), uderzającymi w wewnętrzną powierzchnię klosza dzwonów (jak przy klasycznym dzwonieniu). Muzyk (carilloner) zasiada przy stole i uderzając rękami w klawiaturę (pałki), a nogami w pedał (dźwignie), wydobywa dźwięki z instrumentu. Występuje tu pełna analogia do układu klawiatury fortepianu. Oczywiście gra na dzwonach wymaga wielokrotnie większej siły uderzenia niż gra na fortepianie. Klawisze carillonu to długie, solidne, drewniane pałki, w które uderza się całymi dłońmi zaciśniętymi w pięści. Mimo wszystko, dobrze zaprojektowany carillon nie wymaga do gry bardzo dużego wysiłku, a koncerty mistrzów mogą trwać nieprzerwanie dziesiątki minut. Analogicznie jak w przypadku gry na fortepianie, w grze carillonowej również można różnicować siłę uderzeń w pałki klawiatury, a nogami w dźwignie pedału. Wzbogaca to muzykę przez zmianę dynamiki gry na piano lub forte. Istnieje również możliwość równoczesnego uderzania w dwa, trzy lub cztery dzwony, a więc wzbudzenie akordu czterodźwiękowego. Nie ma natomiast możliwości zmiany czasu trwania dźwięku raz uderzonego dzwonu, o możliwe jest w fortepianie. Nie stanowi to jednak większego problemu, gdyż uderzając w następny dzwon wycisza się w odbiorze (jako wrażenie odsłuchowe) dzwon poprzedni. Klawiaturę do gry na dzwonach pierwszy raz zastosowano we Flandrii (północna Belgia) w drugiej połowie XV wieku. Od tamtej pory koncerty na dzwonach stały się wielką atrakcją, a liczni kompozytorzy piszą muzykę specjalnie dla tego instrumentu.

Ten wspaniały zespół zegara i carillonu częstochowskiego wykonała w roku 1904 belgijska firma Jos. Gonthier et Gie w Malines koło Brukseli. Zespół ten w całości dotrwał do naszych czasów. Należy tu nadmienić, że w tamtych czasach był to trzeci tego typu instrument w Polsce. Dwa poprzednie zostały zainstalowane w Gdańsku już w 2. połowie XVI wieku. Później jeszcze modernizowano je lub wymieniono. Niestety, w czasie działań wojennych w roku 1945 obydwa gdańskie instrumenty uległy całkowitej zagładzie. Tradycja muzyki na dzwonach przetrwała jednak w świadomości gdańszczan i na przełomie XX i XXI wieku zakupiono oraz zainstalowano na starych miejscach dwa nowe współczesne carillony. Zatem carillon jasnogórski jest obecnie jedynym tego typu starym zabytkowym instrumentem zachowanym w Polsce.

Źródło: Andrzej Bochniak, Carillon i zegar wieżowy sanktuarium na Jasnej Górze