Dzwony towarzyszą człowiekowi od narodzin do śmierci. Odmierzają czas pracy i modlitwy, służą do wyrażania smutku i triumfu. Dźwięk bijących dzwonów informuje o upływającym czasie, przypominając tym samym i o naszym przemijaniu.

„(…) Dlatego nigdy nie pytaj, komu bije dzwon; bije on tobie.„
And therefore never send to know for whom the bell tolls; It tolls for thee.
John Donne (1572-1631), Medytacja XVII

Dzwon jest instrumentem muzycznym, perkusyjnym, w którym dźwięk powstaje poprzez drgania instrumentu, pobudzanego uderzeniami serca lub bijaka. Należy do grupy instrumentów określanych mianem idiofonów naczyniowych (tj. instrumentów samobrzmiących naczyniowych).

Dzwon stał się przedmiotem kultu religijnego. Dzwonienie było formą donośnych, błagalnych modłów. Nakłaniało do modlitwy, było wołaniem o pomoc i ostrzeżeniem przed niebezpieczeństwem. W Tybecie dzwonki zawieszane na ścianach świątyń pełnią funkcję młynków modlitewnych. W krajach chrześcijańskich dzwony wzywają na nabożeństwa i do odmawiania modlitwy, swoim dźwiękiem obwieszczają uroczystości i święta religijne. Dzwony do wież kościelnych zostały wprowadzone po raz pierwszy w 409 roku przez św. Paolina, natomiast w obrębie liturgii Kościoła znalazły się w VII wieku. Od X wieku nadaje się dzwonom imiona. Dźwiękiem dzwonu czczono śmierć oraz narodziny dostojników i władców, a także otwierano większe uroczystości. Bijące dzwony nadają niektórym uroczystościom specjalny charakter.

  • Ludwisarz z książki Hansa Sachsena o zawodach świata z 1588 roku
  • Ludwisarz z książki Christopha Weigela z 1698 roku
  • Strona tytułowa do „Dzwonnika z Notre Dame” Wiktora Hugo z 1884 roku

Obok funkcji sakralnej dzwony pełniły również istotną rolę komunikacyjną i sygnalizacyjną. Znalazły szerokie zastosowanie jako dzwony pożarowe, alarmowe, górnicze, szkolne, ratuszowe, folwarczne czy zegarowe. Biciem dzwonów zwoływano ludność do gaszenia pożaru, ostrzegano przed powodzią czy też zbliżaniem się wroga. Zawieszone na lokomotywach, bryczkach, dyliżansach czy rowerach służyły do informowania o obecności danego pojazdu lub komunikacji z innymi pasażerami. Na przejazdach kolejowych dzwony drogowe ostrzegały przed nadjeżdżającymi pociągami. Karawany kupców poruszających się na wielbłądach stosowały dzwonki w celu informowania o swoim przybyciu. Pasterze zawieszali dzwonki na szyi wypasanym zwierzętom. Dzwonki pasterskie służyły sygnalizowaniu pobytu oddalonego stada na pastwisku oraz miały odstraszać grasujące w okolicy wilki. W sądach używane były dzwonki do uciszania sali, w szkołach do sygnalizacji czasu lekcji. Dzwonki domowe stosowano do wzywania służby oraz informowania o posiłkach. Początek każdej sesji giełdowej rozpoczynano sygnałem dzwonka. Dzwonki spełniały też funkcje ozdobne i dekoracyjne. Pojawiały się na szatach dostojników kościelnych i czapkach błaznów.

Warto jeszcze wspomnieć o zastosowaniu dzwonów w żegludze, używa się ich bowiem także na statkach i żaglowcach. Wybijają początek i koniec wachty, jak również sygnalizują podczas mgły obecność okrętu. Współcześnie na wszystkich jednostkach pływających montaż dzwonu jest nadal wymagany, mimo że są zainstalowane sygnalizatory elektryczne.

Nauka zajmująca się dzwonami to kampanologia. Etymologicznie nazwa pochodzi od campana – łacińskiego określenia dzwonka, oraz greckiego wyrazu λόγος – wiedza. Nauka ta zajmuje się historią i funkcjami dzwonów, ich akustyką, zdobnictwem i inskrypcjami oraz sposobami ich wytwarzania. Istnieją dwie nazwy dzwonu. Pierwszą jest campana pochodząca od Kampanii – nazwy prowincji, druga natomiast to nola związana z miastem Nola leżącym również w Kampanii. W Noli wydobywano rudę miedzi, która po wytopieniu była stosowana jako najlepszy materiał do odlewania dzwonów. Termin „kampanologia” rozpowszechnił Johann Gottfried Hahn w swej książce Kampanologie oder praktische Anweisung wie Läut- und Uhrglocken verfertigt, dem Glockengiesser verakkodirt, behandelt und repariert werden… wydanej w Erfurcie w 1802 roku.

Dzwony zaliczane są też do dzieł sztuki ludwisarskiej, a ich wykonanie wiąże się ze stylem i trendami artystycznymi epoki, w której powstały. Stanowią cenne pamiątki historyczne i artystyczne. Były one oznaką bogactwa, potęgi i prestiżu swoich fundatorów i użytkowników. Te największe i najsłynniejsze stawały się symbolami wielkich idei narodowych. Dzwony traktowano także jako łupy wojenne.

  • Strona tytułowa dzieła Kampanologie…, Johanna Gottfrieda Hahna
  • Portret Johanna Gottfrieda Hahna, autor nieznany
  • Strojenie dzwonu Waltera Shirlawa

Warto zatrzymać się nad fragmentem powieści Victora Hugo Notre-Dame de Paris, znanej w Polsce pod tytułem Dzwonnik z Notre Dame, opisującym dzwonnicę i doznawane wrażenie związane z biciem dzwonu:

Pierwsze uderzenie serca dzwonu o spiżową ścianę wstrząsnęło rusztowaniem, na którym stał. Quasimodo wibrował razem z dzwonem. (…) Tymczasem ruchy wielkiego dzwonu stawały się coraz szybsze, (…) rozpoczynało się wreszcie uroczyste bicie w dzwony, cała wieża drżała; drewno, metal, ciosy kamienia – wszystko buczało jednocześnie – od pali w fundamentach po liście koniczyny na najwyższej balustradzie. (…) Dzwon rozpętany, szalony, to jednej to drugiej stronie świata pokazywał swoją paszczę z brązu, z której wydobywało się tchnienie burzy syszalne na cztery mile. Quasimodo stawał przed tą rozwartą paszczęką, (…) wdychał to potężne tchnienie (…) i spoglądał na ogromny język miedzi, który co sekunda powracał i ryczał mu w ucho. Była to jedyna mowa, którą słyszał, jedyny dźwięk przerywający całkowitą ciszę, wśród której żył.

W bajkach Ignacego Krasickiego również znajdujemy ciekawą wzmiankę o dzwonach. Jak czytamy w utworze Mądry i głupi:

Wiesz dlaczego dzwon głośny?
Bo wewnątrz jest pusty.

Dzwony na tyle mocno wpisały się w rozwój kultury, że wspomnienie o nich znajdujemy także w folklorze. Jedno z przysłów ludowych mówi Gdzie dzwony leją, tam bajki sieją.

Źródło: Stefan Gierlotka, DZWONY historia technika ich wykonywania i napędy

Na górze strony: nowe dzwony w nawie głównej katedry Notre-Dame w Paryżu przed zawieszeniem